به عنوان پيش‌درآمدی برای ورود به مباحث تحليلی اين حديث بايد دانست مرحوم شیخ (قده) در «رسائل» در ابتدای بحث حجیت خبر واحد بحث از حدیث را در سه جهت فرموده‌اند. بحث اول راجع به صدور حدیث است که آیا از معصوم (ع) صادر شده است یا نه؟ بحث دوم راجع به جهت صدور است و بحث سوم راجع به دلالت حدیث. بعد از مرحوم شیخ این روش بین علمای ما رواج پیدا کرده و مثلاً مرحوم نایینی و دیگران در اول بحث حجیت خبر واحد این جهات ثلاث را در حدیث مورد بحث قرار داده‌اند.1️⃣

 بحث صدور را آقایان گفته‌اند: بحث سند است و همان حجیت خبر واحد و ... . بحث جهت صدور هم راجع به اين است كه آیا مسئلۀ تقیه مطرح بوده يا برای بیان حکم الله واقعی است. بحث دلالت هم که به ظهورات برمی‌گردد، با آن دو بحث کبروی و صغروی در ظهورات. بحث اولی حجیت ظهورات و سرّ ‌حجیت ظهورات که آیا مثلاً کاشفیت است؟ غیر کاشفیت است؟ سیرۀ عقلاست؟ ... و  بحث دومش هم تشخیص ظهورات که صیغۀ «افعل» ظاهر است یا نه؟ 

 ما در جای خود بيان کرده‌ایم كه این سه بحث اجمالاً درست است. يعنی در ابتدا باید صدور روایت تأیید شود، لکن ما در صدور روایت فقط به سند آن نگاه نمی‌کنیم، بلكه مصدر را هم بررسی می‌کنیم  و معتقدیم که شناخت  مصدر هم تأثیر دارد؛2️⃣ مثلاً همین حدیث «تحف العقول» گاهی به لحاظ  سند بررسی می‌شود و گاهی به لحاظ مصدر، كه دو دیدگاه كاملاً متفاوت‌اند.

1️⃣مرحوم نایینی به تبع شیخ انصاری (ره) و در تکمیل فرمایش ایشان می‌نویسد: اعلم أنّ إثبات الحكم الشرعيّ من الخبر الواحد يتوقّف على أصل الصدور، وجهة الصدور، وعلى الظهور، وإرادة الظهور  [فوائد الأصول 3: 156]

2️⃣ مصدرشناسی به این صورت از خصایص شیعه است؛ یعنی علاوه بر سند روایات کتابی هم که آنها رانقل کرده مورد بررسی قرار دادند. بررسی  نسخ و کتاب‌ها در اصطلاح اماميه  فهرست ناميده شد. در واقع بحث کتاب‌شناسی که امروزه اصطلاحاً بيبليوگرافی خوانده می‌شود دارای اقسام  مختلفی است. یکی همین کتاب‌شناسی عادی است که نام نسخه و تاریخ تألیف و چاپ و تاریخ کتابت مدّ نظر قرار می‌گيرد كه همان  کتاب‌شناسی متعارف است. اقسام ديگر آن کتاب‌شناسی تطبیقی، کتاب‌شناسی تحقیقی، توصیفی و... می‌باشند، امّا کتاب‌شناسی‌ای که شیعه به‌عنوان فهرست دارد رشتۀ خاصّی از کتاب‌شناسی بوده و هیچ يك از موارد فوق نیست و بايد گفت: آنچه غربی‌ها نوشته‌اند هم نیست.

مثلاً فهرست ابن‌ندیم همان کتاب‌شناسی عادی است. ایشان کتاب‌هایی را که دیده اسم برده و این همان کتاب‌شناسی عادی (بيبليوگرافی) است، امّا کتاب شناسی نزد شیعه  از منظر و زاویۀ حجیت بوده كه در اعتبارات قانونی مطرح است و لذا در بحث‌های کتاب‌شناسی فعلی نیامده و از خصایص اماميه است.

 به عبارت ديگر همان گونه كه عده ای از بزرگان اهل سنت معتقدند  یکی از خصایص امت اسلام  اسناد  است و در عالم مسیحیت و یهودیت خبری از آن نيست، بايد به اين نكته افزود كه کتاب‌شناسی حجتی هم از خصایص شیعه است و حتی اهل سنت هم از آن بی‌بهره‌اند.

البته چنان كه در جای خود گفته‌ايم اهل سنت با وجود ده‌ها هزار سامع و سپس ناقل حدیث هيچ گاه به کتاب‌شناسی به این معنا احتیاج پیدا نکرده‌اند، نه این‌که اصلاً نداشته باشند. ما به آن احتیاج پیدا کرده و بنابراين مفصل متعرض آن شده‌ایم. نتيجه آن‌كه اهل سنت فقط رجال دارند. فهرستی هم اگر داشته باشند چيزی در حدود فهرست ابن‌ندیم یا «کشف الظنون» حاجی خلیفه است، اما فهرستی مثل فهرست نجاشی یا شیخ طوسی یا ابو غالب زراری یا حتی مثل فهرست صدوق یا ابن‌الولید هم ندارند.

( حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی الموسوی ، خارج فقه ، ۱۳۸۴/۹/۲ )

#اصول

#فقه

#قواعد_عامه

#مکاسب

#قواعد_عامه_در_باب_مکاسب

#اولین_قاعده_عامه

#حدیث_تحف_العقول

#بررسی_سه_جهت_در_هر_حدیث

#نقد_عملکرد_شیخ_در_این_مورد

#قسمت_اول