محمّد بن جعفر بن أحمد بن بُطّة المؤدّب (یعنی: آموزگار ادبیات عرب. بُطة هم احتمالا بوتۀ فارسی است. شخصی به‌نام «ابن‌بَطّه» هم وجود دارد که سنی است)، أبو جعفر القمّيّ، كان كبير المنزلة بقم (یک شخصیت اجتماعی هم بوده، لکن مرحوم نجاشی مسلکش را قبول ندارد)، كثير الأدب والفضل والعلم (العلم والفضل)، يتساهل في الحديث، ويعلّق الأسانيد بالإجازات (این همان است که گفتیم: اسانید را با اجازات مخلوط کند)، وفي فهرست ما رواه غلط كثير.

مشکل ابن‌بطّه این است که مثلا می‌گوید: زراره کتاب دارد (ولزرارة تصنيفات، منها: كتاب الاستطاعة والجبر، أخبرنا به ابن أبي جيد، عن ابن الوليد، عن سعد بن عبد الله والحميريّ، عن أحمد بن أبي عبد الله البرقيّ، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن بعض أصحابه، عنه [الفهرست، ص 134، ش 312 ]). نجاشی وجود کتاب برای زراره را قبول نمی‌کند، ولی شیخ قبول می‌کند. هردو کتاب‌شناس‌اند، ولی شیخ چون به ابن‌بطه اعتقاد دارد او را نفی نمی‌کند و در فهرستش در موارد فراوانی از او نقل می‌کند. ابن‌بطه از برقی از پدرش از عمر بن أُذینه ـ یا یکی از شاگردان زراره ـ از زراره. در کتاب ابن‌بطه این اسانید (روایات زراره در ابواب مختلف) تبدیل شده به اجازه. نجاشی معتقد است ابن‌بطّه یتساهل فی الحدیث ویعلّق. لذا با وجود جلالت زراره کتابی به او نسبت نمی‌دهد و تنها می‌گوید: ینسب إلیه کتاب في الاستطاعة (قال أبو جعفر محمّد بن عليّ بن الحسين بن بابويه (ره): رأيت له كتاباٌ في الاستطاعة والجبر. [فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشيّ): 175/ 463])، در حالی که ما صدها روایت از زراره در ابواب مختلف فقه داریم. راوی این کتاب‌ها محمد بن خالد برقی است که در حق او نوشته‌اند: کان ضعیفاٌ في الحدیث (فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشيّ): 335/ 898)، و اینها را فهرست ابن‌بطه آورده که یتساهل في الحدیث، وفي فهرست ما رواه غلط کثیر. الآن ممکن است کسانی بیایند به زراره کتاب نسبت بدهند. نجاشی می‌گوید: اینها اشتباه است و باطل. ما آمدیم از ریشه شروع کردیم. پس نجاشی اشتباه ابن‌بطه راهم می‌گوید، که ولو گفته: «له کتاب»، ولی اشتباه کرده، این سند بوده تبدیل به اجازه کرده.

پس اجمالا روشن شد مصادر ما بخشی در کوفه و بخشی در قم و بخشی در ماوراء النهر است و به لحاظ صفت غالب: در مصادر کوفی حدیث و رجال و فهرست قدری به‌هم‌آمیخته‌اند. قمی‌ها بخش‌های فهرستی‌شان خیلی خوب است و اهتمام کرده‌اند. خوارزمی‌ها و خراسانی‌ها هم ولو در رجال نوشته‌اند، ولی چون از حوزه‌ها دور بوده‌اند مشکل دارند. عیاشی حتی تا قم هم آمده و مرد دقیق و قابل استفاده‌ای است، اما کشّی تسامح دارد و نجاشی دربارۀ او می‌نویسد: له كتاب الرجال كثير العلم، وفيه أغلاط كثيرة (فهرست أسماء مصنّفي الشيعة (رجال النجاشيّ): 372/ 1018)، که انصافا هم حق با اوست.  

با این تصویر اجمالی زیربناهای کارهای شیخ و نجاشی کاملا روشن شد و معلوم شد در کوفه یک به‌هم‌پاشیدگی بوده و انصافاً اصحاب کوفه در تنقیح و سرو سامان دادن به آنها خیلی نقش داشته‌اند. (حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی الموسوی ، خارج فقه ۱۳۹۶/۷/۳۰)