مناقشه در برخی موارد «تزاحم»، و ارجاع آن به «تعارض» و ملاحظه نسبت میان ادله مبتنی بر «فضای قانونی»

در بحث «انقاذ غریق» و «صلاة» هم ما اشکال کردیم که اگر انقاذ غریق نکرد و نماز خواند و غریق مرد، نمازش هم اشکال داشته باشد. یعنی مثل تفاوت سنت و فریضه باشد، آقای خویی و نائینی دارند که اگر انقاذ نکرد ترتب شامل آن شود و نماز درست است. ما حتی شبهه کردیم که با ترتب هم درست نباشد ما در آنجا گفتیم: بعید است نه تنها بحث غصب، بلکه خود نماز هم روشن نیست. چون آقایآن‌همه را از باب «تزاحم» گرفته‌اند ولی ما از باب تزاحم وارد نشدیم؛ چون در «تزاحم» شبهه داشتیم بلکه از ادلة «انقاذ غریق» فهمیدیم که این ادله بر همة ادلة دیگر مقدم است؛ چه غصب باشد و چه نماز. لذا اگر انقاذ غریق نکرد و مشغول نماز شد آقایان می‌گویند: نمازش درست است ما شبهه در صحت آن نماز داشتیم، شاید از مجموعه روایات استفاده شود که شارع به او اجازه کاری غیر از انقاذ غریق را نمی‌دهد حتی نماز. آقایان روی قاعدة «ترتب» گفته‌اند: اشکال ندارد، امر به انقاذ غریق اهم است آن را باید انجام دهد اگر عصیان کرد و نماز خواند نماز درست است. در باب انقاذ غریق نظر ما این است که غصب که جای خود دارد ولی حتی اگر نماز هم بخواند با انقاذ غریق درست نیست با ترتب هم درست نمی‌شود. ما گفتیم اهم و مهم به این مقدار نیست که آقایان گفته‌اند، گفتیم شرایط دیگر را هم در نظر بگیریم.

مثل آقای خویی می گوید - که از ایشان ‌هم خیلی عجیب است- که اگر کسی در ماه رمضان نیت قضای ماه رمضان گذشته را کرد یا نذر داشت که روز پنجشنبه‌ای روزه بگیرد و آن را در ماه رمضان وفا کرد مشهور آقایان این است بل کاد أن یکون إجماعا که نه قضای ماه رمضان واقع می‌شود و نه روزة ماه رمضان، چون ماه رمضان را نیت نکرده است. آقای خویی با ترتب درست کرده و می‌گوید: فقط عصیان کرده است. گفتیم آنجا هم ترتب جاری نمی‌شود مضافاً بر این‌که آنجا شبهة حکم وضعی دارد اصلاً جای ترتب نیست حتی اگر حکم تکلیفی صرف باشد آنجا هم ترتب جاری نمی‌شود. از مجموعه ادله درمی‌آوریم مثل «فمن شهد منکم الشهر»، که این فریضة الهی است حق ندارد مکلف کار دیگر بکند. در ماه رمضان نمی‌تواند هیچ کار دیگر غیر از روزة رمضان کند و ما در اصل ترتب اشکال داریم و به فرض هم قبول کنیم با آن عرض عریضش قبول نداریم که روزة قضا در ماه رمضان درست باشد.