[1] . در همین آزمایش معروف پاولوف که بزاق دهان سگ پس از مدتی بدون غذا و با صدای زنگ ترشح می‌شد، مثل زنگ که یک امر واقعی نیست بر اثر ارتباط غریزی، با غذا مرتبط می‌شود، مثل «العادة طبیعةً ثانیه» که پیش ما گفته می‌شود. یک انگیزة طبیعی داریم و یک انگیزة شرطی‌شده که جعلی است و منشأش غریزه‌ای است در حیوان که بین آن‌ها ارتباط ایجاد می‌کند. در عربی به انگیزة شرطی‌شده «الحافز المشروط» می‌گویند، حافز یعنی انگیزه، حافز یحفزه یعنی چیزی انگیزة او می‌شود. غزالی که منکر حسن و قبح عقلی است در حدود 800-900 سال قبل اخلاق را به انگیزه‌های شرطی‌شده تفسیر می‌کند. معروف است که انگیزه‌های شرطی‌شده اخیراً شناخته شده است، پاولوف در سال 1920 این آزمایش را انجام داد لکن غزالی می‌گوید: این که می‌گوییم: عملی مثل صدق خوب است انگیزه‌های شرطی‌شده است، البته این تعبیر را به کار نمی‌برد. امثال برتراند راسل حتی فکر و برهان را هم بر اساس انگیزه‌های شرطی‌شده تفسیر می‌کنند.

[2] . در بحث «وضع» که آقایان در اول مباحث اصول دارند یک بحث این است که رابطة لفظ و معنا ذاتی است ولی جعل لفظ و معنا واقعی است. این را آقا ضیا دارد خیلی هم به ایشان حمله شده است که این معقول نیست که رابطه ذاتی باشد طرفینش جعلی باشد!‌ من معتقدم آقا ضیاء روی نبوغ و استعداد ذاتی‌اش همین انگیزه‌های شرطی‌شده را فهمیده است لکن چون مصطلح نبوده آنطور تعبیر کرده است. مرادش از این که رابطه ذاتی است یعنی همان که ما آن را ارتباط غریزی معنا کردیم، این رابطه در ذات سگ هست اما این دو طرفش اعتباری است این دست شماست که زنگ بزنید و غذا ببرید یا چراغ روشن کنید و غذا ببرید. حرف آقاضیاء حرف دقیقی است. مرحوم آقای بجنوردی می‌گفت: آقا ضیاء خیلی خوش‌استعداد بود، فلسفه نخوانده بود ولی مفاهیم و معانی فلسفه را با اصطلاح خودش بیان می‌کرد. به نظرم آقاضیاء تنبه عجیبی به این نکته پیدا کرده است که گاهی ممکن است رابطه، ذاتی یعنی واقعی باشد ولی طرفین اعتباری باشد و همین معنا را هم امروزه عده‌ای از غربی‌ها در تفسیر لغت دارند، و در حوزة ما هم بعضی از آقایان انگیزه‌های شرطی‌شده را پذیرفته‌اند.