ترجیح «فضای قانونی» بر فضاهای دیگر در شریعت خاتمه

گفته شد که ما می‌توانیم هفت فضای عام را در اصول تصویر کنیم که مهم‌تر از همه دو فضاست که درحقیقت دو نظام^[1] است: یکی «نظام عبد و مولا» و یکی «نظام قانونی». بالأخره ما الآن وقتی می‌خواهیم اصول را بنویسیم روی چه فضایی بنویسیم؟ گفتیم: اگر ما باشیم و طبق شواهد تاریخی انصافاً در جزیره العرب «فضای قانونی» حاکم نبود اما بحث بر سر این است که رسول الله(ص) - مخصوصاً چون شریعتش شریعت خاتمه است - اقتضایش این است که «فضای قانونی» را بیاورد؛ چون باید این روح در کل بشریت در هر زمان و مکان تا روز قیامت جریان یابد، این با «فضای قانونی» بیش از فضاهای دیگر می‌سازد. پس انصاف قصه با مجموعه شواهدی که بعضی از آن‌ها را قبلاً بیان کردیم و با مراجعة مستقیم به آیات و روایات احساس می‌کنیم که گرچه زمان، زمان «عبد و مولا» بود اما آن چیزی را که شریعت مقدسه اراده کرده است همان «فضای قانونی» است. از آن طرف انسان در بعضی از مسائل کاملا احساس می‌کند که آن ضوابطی که ما در مسألة «عبد و مولا» گفتیم در «ادبیات روایات» به کار برده شده است، لذا این هم انکارناپذیر است.^[2]

البته گفتیم این «فضای قانونی» روی نظام «عبد و مولا» هم هست ولی نه در این حدی که در «نظام قانونی» است؛ چون «نظام قانونی»، قانون را برای جامعه در نظر می‌گیرد. جامعه هم در این اصطلاح شامل انسان‌ها، حیوانات، زمین، خیابان، آب، گیاه، کوه و دریا هستند و این‌ها را باید منسجم ببیند.

بعضی از آقایان اشکال کردند که اثبات این ادعا نیاز به دلیل دارد، درست هم هست. اما در دنیای قانونی فعلی این نظام واضح است ولی چون در حوزه‌های ما به دلایل مختلف رایج نبوده است شاید پذیرش آن برای ما کمی سنگین باشد. ولی ما توضیح دادیم که از مجموعه آیات و روایات این مطلب درمی‌آید.

بنابراین از مجموعة آیات و روایات به دست می‌آید که در شریعت مقدسه همان «نظام قانونی» حاکم است.